Lan thủy tiên, lan kiều

Lan Kiều hay còn gọi là Thủy tiên là một nhánh thuộc chi lan hoàng thảo Dendrobium. Đa phần các loài lan kiều cho hoa nở vào xuân hè. Lan kiều ưa ẩm nhưng thích được ghép gỗ hoặc trồng dớn thoáng mát. Với những cây lan kiều có thân dài, với 3-5 lá, thân dễ rung lắc làm làm đầu rễ không ổn định, dễ bị bung, dão và tổn thương gây đen đầu rễ. Với loại thân ngắn như vẩy rồng, vẩy rắn cũng cần cố định chặt. Dòng lan kiều ít rụng lá vào mùa khô và thường xanh quanh năm.

Lan kiều không ra hoa túc tắc vài chùm như các loài lan khác mà chúng ra hoa ồ ạt rồi tàn đợi năm sau. Cây lan kiều sai hoa, nhưng cánh mỏng, mỗi lần nở cây thường cho nhiều hoa nên cây nhanh mất lực, chóng tàn. Đa phần chỉ được 7 ngày-10 ngày là tàn. Hoa lan kiều đa phần cũng có thể làm trà để uống. Sau đây là các Loài Lan Thủy Tiên - Lan Kiều hiện có ở Việt Nam:

1. Kiều hường, Thủy tiênTím Huế: Dendrobium amabile
2. Kiều tròn môi tua: Dendrobium brymerianum 
3. Kiều tua: Dendrobium harveyanum 
4. Kiều Hoàng Lạp:  Dendrobium chrysotoxum. Đột biến: Sơn thủy tiên 
5. Kiều mỡ gà: Dendrobium densiflorum – Dendrobium griffithianum 
6. Kiều vuông: Dendrobium fameri
7. Lan vẩy rắn :Dendrobium jenkensii
8. Lan vẩy rồng: Dendrobium lindleyi – Dendrobium aggregatum 
9. Thủy tiên vàng: Dendrobium palpebrae 
10. Thủy tiên dẹt: Dendrobium sulcatum 
11. Thủy tiên cam: Dendrobium thyrsiflorum 

Sau đây là mô tả chi tiết các loài lan thủy tiên

1. Thủy tiên tím, thủy tiên hường – Dendrobium amabile (Den. bronckartii)

Cây thuộc loại giả hành lớn, khác với farmeri thân vuông, amabile thân tròn, màu nâu hoặc xanh đen; dài từ 40-100 cm, lá mọc so le từ khoảng giữa thân đến ngọn. Hoa mọc từ gốc lá, có nhiều kiểu hoa. Phát hoa màu tím, cánh trắng họng vàng.

Nuôi trồng: Trồng nơi có nhiều nắng, trồng nơi có nắng, khi cây đã thuần thì có thể phơi nắng 100%. Ghép dớn, ghép cây hay bỏ chậu chú ý để cây trong mát sau khi ra rễ mới để lan tiếp xúc với nắng. Cây ưa ẩm.

Đặc điểm nhận dạng thủy tiên tím: lá hơi thuôn nhọn, rất dày và cứng, thân dài màu nâu đen, thường có 3 đến 4 lá trên thân.

2. Thủy tiên môi tua – Dendrobium brymerianum (Dendrobium histrionicum)

Khác với những họ thủy tiên thông thường, loại này có gốc nhỏ, thân phình ra 1 đoạn sát gốc rồi thuôn tròn, dài lên đến ngọn, có cùng đặc điểm của thủy tiên là lá tập trung ở đỉnh, không rụng lá theo chu kỳ hàng năm, phát hoa thành chùm dài rủ xuống.

Phong lan rụng lá, thân cao chừng 50 cm Hoa nở vào mùa Xuân và mùa Thu, từ 1 đến 5 chiếc rất thơm nhưng mau tàn, to 5-7.5 cm, mọc từ các đốt của thân đã rụng lá

Nuôi trồng: Trồng nơi có nắng sáng hay chiều.

3. Kiều tua, thủy tiên râu cánh - Dendrobium harveyanum

Cây thuộc loại trung bình dài 20-40cm, thân tròn màu xanh, có nhiều rãnh khía dọc thân, lá nhỏ, mỏng.

Kiều tua thường mọc từng khóm nhỏ cao 30-40 cm. Dò hoa mọc ở đốt gần ngọn của thân cây rụng lá, dài 15 cm rũ xuống, hoa thơm mùi mật và nở vào mùa Xuân.

Nuôi trồng: Trồng nơi có nhiều nắng sáng hay chiều. Giống hoa này hơi khó trồng. Cây ưa ẩm, giá thể cần xốp thoáng như xơ dừa, dớn cục, thích hợip trồng trong chậu đất nung hoặc giỏ treo; ánh sáng nhẹ, khí hậu mát cho đến lạnh.


4. Thủy Tiên Hoàng Lạp - Dendrobium chrysotoxum

Thường ở độ cao trên 100m. Chúng có giả hành hình dùi bắp, hẹp ở đáy; lớn mập ở giữa rồi thon lại, có nhiều sóng dọc thấp, màu vàng khi già, cao đến 30cm, mập ú to 3-5cm đường kính; mang 6-7 lá ở đỉnh, dài 8-15cm, rộng 2.5-3cm. Chùm hoa mọc mạnh, nghiêng xéo ra rồi cong xuống, dài đến 20cm với nhiều hoa thưa. Hoa to cỡ 5cm, thơm, màu vàng đậm, ánh như sáp, trung tâm môi vàng cam, có lông và rìa mép.

5. Thủy Tiên mỡ gà - Dendrobium densiflorum (Callista densiflora)

Kiều mỡ gà thích khí hậu mát mẻ. Cây có phát hoa dày, toàn màu vàng; môi đậm hơn, hình phễu chứ không xòe tròn, trung tâm màu vàng cam, có rìa mịn ở mép.

Cây này khá dễ để nhận ra với thân cây dài. hình vuông với các cạnh chuốt tròn chứ không sắc cạnh như kiều vuông( vuông đều từ gốc đến ngọn). Bản lá to, rộng, hơi mỏng so với kích thước lá. Cánh hoa vàng, lưỡi vàng, toàn bộ chùm hoa ánh lên sắc vàng rực rỡ, là một loại đáng để sưu tầm.

Phong lan cao khoảng 40-50 cm, có 7-12 đốt, 3-5 lá xanh quanh năm. Hoa to 5 cm, chóng tàn nhưng có hương thơm, nở vào Xuân

Nuôi trồng: Trồng nơi có nắng sáng hay chiều

6. Thủy tiên trắng, kiều vuông – Dendrobium farmeri. ( Callista densiflora )

Cây cỡ trung bình, gốc nhỏ, thân phình to ở giữa hình vuông, ngọn nhỏ có khoảng 3-5 lá. Lá bền không rụng như những loài thân thòng. Cây thường có xu hướng mọc thẳng lên trên nên thích hợp trồng đứng trong giỏ treo. Hoa mọc thành chùm, cánh trắng họng vàng, có cây cánh tím (loại cánh tím ít xuất hiện ở Việt Nam) không thơm hoặc ít thơm, hoa nhanh nở, tàn trong vòng 5-7 ngày.

Kiều vuông thuộc loại dễ trồng: Ưa ẩm thoáng, ánh sáng 20-50%. Khi trồng nên chọn giá thể giữ ẩm tốt như xơ dừa, dớn cọng… trồng trong chậu hoặc ghép gỗ, bảng dớn hay chậu dớn đều được, chú ý giữ ẩm thường xuyên vì loại này không có mùa nghỉ.

7. Lan hoàng thảo vẩy rắn, vẩy cá - Dendrobium jenkensii  

Dễ nhầm với vảy rồng, nhưng vảy cá nhỏ hơn nhiều, thân chỉ bằng đầu ngón tay với 1 lá nhỏ, cứng ở đỉnh. Hoa thường ra đơn 1-2 bông trên 1 mắt hoa, màu vàng đậm, hoa nhỏ hơn vảy rồng.

8. Lan hoàng thảo vẩy rồng - Dendrobium lindleyi – Dendrobium aggregatum

Hoàng thảo Vẩy Rồng là loại lan thơm, tuy không nhiều nhưng rất dịu. Vẩy Rồng thường bị nhầm lẫn với kim điệm thường – Den capillipes vì hoa giống nhau, nhưng thân khác nhau. ngoài ra Vẩy Rồng cũng dễ nhầm lẫn với Vẩy Rắn – Den. jenkinsii nhiều người dễ lầm nhất với loại này.

Phân Biệt Vẩy Rồng và Vẩy Rắn: so sánh thân và cành hoa, thân Vẩy Rồng lớn hơn Vẩy Rắn, Hoa của Vẩy Rồng thành cuống dài 5 – 15 bông (Vẩy Rồng có thể ra được cành 20 bông) Vẩy Rắn thì 1 cành chỉ có 1-2 bông.

Các loại giá thể thích hợp: tốt nhất là khúc cây (khô hoặc tươi đều được), kế đến là dớn miếng, ít thấy ai trồng trong chậu hoặc các giá thể khác.

Vẩy Rồng thường ra hoa vào mùa xuân, kéo dài đến đầu mùa hè, khoảng từ tháng 1 cho đến hết tháng 4( nhưng thực tế thì đã kìm được thời gian ra hoa đến tháng 7, hoa nhanh tàn).

9. Thủy tiên vàng - Dendrobium palpebrae  

Cũng gọi là Thủy tiên trắng: cây khá giống với kiều vuông và dễ nhầm với kiều vuông. Kiều vàng có thân vuông 4 cạnh, cánh đài ngắn 14-17mm, cánh môi có nhiều lông tua dài, lá kèm hoa ngắn 6-8 mm, hoa nhanh tàn.

Giả hành hình thoi có 4 cạnh rõ rệt nhất là ở phân nữa bên trên, cao cỡ 30cm với 3-4 lá mọc tập trung ở đỉnh; lá xoan thon, dài 8-10cm, rộng 3.5-5cm. Chùm hoa ở gần ngọn, thường ở trên các giả hành đã rụng lá, dài đến 25-30cm. Hoa to cỡ 5cm, màu trắng với môi tròn màu vàng có viền trắng ở mép. Mùa hoa khoảng tháng Giêng (tháng 1 âm lịch) nhưng cũng có thể ra hoa thất thường trong năm.

Kiều vàng ưa khí hậu mát mẻ. Có thể trồng thủy tiên vàng trong giỏ gỗ hay buộc vào gốc cây, miếng dớn thì chúng phát triển tốt hơn là trồng trong chậu đất. Cần che bớt nắng và có ẩm cao khi phát triển, cần có khô và lạnh để ra hoa tốt.

10. Thuỷ tiên dẹt, Kiều dẹt – Dendrobium sulcatum

Nở hoa vào mùa xuân với nhiều hoa rộng 2.5cm màu vàng tươi. Hoa có mùi thơm. với nhiều chùm hoa, rủ ngắn thành từng chùm rất đẹp

Cây phát triển tốt với nhiệt độ mát mẻ cần bón trong mùa tăng trưởng. Trong thời gian cuối mùa thu cần tưới nhiềunước cho đến khi chồi mới xuất hiện vào đầu mùa xuân.

Cây ưa ẩm nhưng cần thoáng gốc, nói chung trồng trên bảng dớn hay chậu dớn thì thích hợp hơn, cây không ưa nắng nhiều.

11. Thủy tiên cam - Dendrobium thyrsiflorum

Là giống hoa khá đẹp với hoa cánh trắng, lưỡi cam, chùm hoa kín tròn một màu trắng với những đốm cam lung linh. Thân hơi tròn hơi vuông với nhiều rãnh khía dọc. Ưa ẩm và thoáng, ánh sáng vừa phải.

Kiều cam thích khí hậu mát mẻ, cây khó cho hoa ở vùng nóng, chúng sống ở vùng cao nơi có tán lá dày. Thân hình dùi có luống rãnh, cao đến 40cm, 4-6 lá ở gần đỉnh, màu lục đậm, dài 10cm, rộng 3-4cm. Phát hoa thòng, mang 30-50 hoa khít nhau. Hoa hơi thơm nở vào mùa Xuân. Cánh hoa trắng hay vàng nhạt, môi xòe tròn, màu cam đậm có rìa mịn ở mép.